Prezes Sądu Najwyższego wobec rozbieżności w orzecznictwie wystosował pytanie prawne i wniósł o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego:
„Czy prawo do obrony, określone w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 6 KPK dopuszcza możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przestępstwo określone w art. 233 § 1a KK przesłuchiwanego w charakterze świadka sprawcy czynu zabronionego, który w obawie przed grożącą mu odpowiedzialnością karną złożył fałszywe zeznanie?”
Sąd Najwyższy podjął uchwałę (7) z 9 listopada .2021 r. (sygn.. akt: I KZP 5/21):
„Świadek, który z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę nie popełnia przestępstwa pod warunkiem, że nie kieruje fałszywych oskarżeń przeciwko innym osobom – uznał Sąd Najwyższy w uchwale, której nadał moc zasady prawnej”.
Sąd Najwyższy stwierdził w uchwale, że świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1a KK jeśli – realizując prawo do obrony – zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, nie wyczerpując jednocześnie swoim zachowaniem znamion czynu zabronionego określonego w innym przepisie ustawy.
Zgodnie z art. 177 § 1 KPK obowiązkiem każdej osoby wezwanej w charakterze świadka jest stawić się i złożyć zeznania. W przeciwieństwie do oskarżonego, który bez podania powodów może odmówić odpowiedzi na poszczególna pytania lub w ogóle odmówić składania wyjaśnień, świadek nie ma takiego uprawnienia.
Tym niemniej prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art. 182 § 3 kpk). Co więcej osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań (art. 182 § 1 kpk).
Świadek może natomiast uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 kpk).
Zależnie od układu okoliczności w danej sprawie, przesłuchiwany świadek nie ma możliwości pełnej oceny, na które pytanie nie może odpowiedzieć bez narażenia się na samooskarżenie.
Dlatego odczytując treść prawa do obrony przez pryzmat zasad wynikających z art. 2, art. 7 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, należy przyjąć, że chroni ono działania sprawcy czynu zabronionego podejmowane w celu bronienia się, a więc i uniknięcia samooskarżenia w każdym procesowym układzie, w którym jego odpowiedzialność karna może stać się realna.
W konsekwencji, nałożony na świadka obowiązek mówienia prawdy dotyczy tego, co świadek wie w sprawie dotyczącej odpowiedzialności prawnej innej osoby. Zeznania złożone przez sprawcę czynu zabronionego, jakkolwiek mogą stanowić dowód w postępowaniu dotyczącym innych osób, to nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu, które dotyczy jego własnej odpowiedzialności karnej.
Dlatego sprawca czynu zabronionego, który zeznając nieprawdę lub zatajając prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie czynu zabronionego lub przewinienia dyscyplinarnego (art. 234 KK), kieruje przeciwko określonej osobie ściganie o przestępstwo tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne (art. 235 KK) realizuje również znamiona przestępstwa określonego w art. 233 § 1a KK. Odpowiedzialność przewidzianą w tym przepisie będzie ponosił także ten świadek, który z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, zeznaje fałszywie co do okoliczności, które nie są związane z ze sprawstwem jego czynu i potencjalną własną odpowiedzialnością karną.
Uchwała Sądu Najwyższego (7) z 9.11.2021 r., I KZP 5/21.
