Rozwód, ograniczenie/pozbawienie władzy rodzicielskiej a kontakty z dzieckiem

W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Natomiast przy braku porozumienia stron, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. Zaś na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem i pozostawia tę kwestię pod rozwagę rodziców (stron) – zasada ta jest stosunkowo nowym rozwiązaniem prawnym i w praktyce spotkała się z aprobatą.

W przypadku nieosiągnięcia porozumienia albo, gdy nie będzie ono zgodne z dobrem dziecka, sąd kierując się prawem dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców oraz mając na względzie jego dobro, powinien rozważyć pozostawienie obojgu rodzicom pełnej władzy rodzicielskiej jako rozstrzygnięcia, które co do zasady najlepiej zapewnia dziecku możność wychowywania go przez rodziców i utrzymywania z nimi kontaktów. Dopiero po stwierdzeniu, że w okolicznościach konkretnej sprawy nie byłoby to zgodne z dobrem dziecka, sąd będzie mógł powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. W obecnym stanie prawnym ustawodawca zniósł obowiązek sądu w przedmiocie rozstrzygania o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Na zgodny wniosek stron, sąd pozostawi rodzicom dziecka swobodę w kształtowaniu tych kontaktów.

Jeżeli zaś władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem.

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Kontakty należy rozumieć jako osobistą styczność z dzieckiem, polegającą przede wszystkim na wspólnym spędzaniu czasu rodzica z dzieckiem zarówno w miejscu stałego pobytu dziecka, jak i poza tym miejscem. Widywanie się z dzieckiem i wspólne z nim przebywanie stanowi najważniejszy przejaw kontaktów z dzieckiem, którego charakterystyczną i nieodłączną cechą jest istnienie bezpośredniej, fizycznej styczności z dzieckiem oraz możliwość nawiązania z nim kontaktu emocjonalnego umożliwiającego przekazanie treści i postaw emocjonalnych (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 23 października 2014 r., II Ca 594/14, LEX nr 1852951). Kontakty z dzieckiem oznaczają także utrzymywanie z dzieckiem komunikacji w każdej formie, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej ułatwiających porozumiewanie się na odległość.

Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Tożsame zasady stosuje się, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej.

Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Sąd opiekuńczy może w szczególności:

1) zakazać spotykania się z dzieckiem;

2) zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;

3) zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;

4) ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;

5) zakazać porozumiewania się na odległość.

 

Natomiast jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.

Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

Sąd opiekuńczy w zasadzie w każdym czasie może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Rodzeństwo, dziadkowie i powinowaci w linii prostej – prócz rodziców – należą więc do kręgu najbliższych krewnych dziecka, których kontakty z nim podlegają silnej ochronie niezależnie od przesłanki sprawowania przez dłuższy czas pieczy nad dzieckiem Na dobro dziecka składa się bowiem także potrzeba więzi dziecka z krewnymi niebędącymi jego rodzicami, niezależnie od stosunków istniejących między osobą sprawującą stałą pieczę nad dzieckiem a danym krewnym dziecka (por. postanowienie SO w Sieradzu z 7 października 2015 r., I Ca 302/15, LEX nr 1915814.).

 

Zerwanie osobistej styczności rodziców z dzieckiem nie służy dobru dziecka, nawet gdy rodzice nie wykonują władzy rodzicielskiej i występują przesłanki do pozbawienia ich tej władzy (por. postanowienie SN z 7 listopada 2000 r., I CKN 1115/00, OSNC 2001 nr 3, poz. 50 z glosą aprobującą M. Korniłowicza, OSP 2001 nr 7-8, poz. 114.).

Osobista styczność rodziców z dzieckiem jest nie tylko przejawem osobistych uprawnień rodziców, lecz nade wszystko stanowi prawo dziecka odseparowanego od jednego lub obojga rodziców do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców. W konsekwencji sądy prowadzące postępowania w sprawach o kontakty rodziców z dzieckiem są zobligowane przyjmować tę perspektywę w toku postępowań i orzekania, tak, aby dziecko nie było traktowane jako obiekt w rękach rodziców, lecz jako odrębny, pełnoprawny podmiot (por. wyrok SA w Katowicach z 25 stycznia 2001 r., I ACa 1258/00, LEX nr 1532490).

Ugruntowana linia orzecznicza stanowi, że prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem jest prawem osobistym rodziców i przez to niezależnym od władzy rodzicielskiej, dlatego przysługuje rodzicom również w razie pozbawienia ich władzy rodzicielskiej, jej zawieszenia albo ograniczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004 r., IV CK 615/03, LEX nr 122840; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 stycznia 2001 r., I ACa 1258/00, LEX nr 1532490, postanowienie Sądu Najwyższego z 5 maja 2000 r., II CKN 761/00, LEX nr 51982).

Dobro dziecka nie przejawia się w subiektywnym odczuciu rodzica i wymaga zapewnienia małoletnim jak najszerszych kontaktów z tym z rodziców, z którym nie przebywają na co dzień. Jest to szczególnie ważne w początkowych latach życia dzieci, kiedy nie rozumieją one konfliktu rodziców, a zmniejszenie częstotliwości spotkań z jednym z nich mogą odczuwać szczególnie dotkliwe (zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z 28 grudnia 2016 r., I Ca 482/16, LEX nr 2192085.).

 

Radca prawny Marek Bazylkiewicz – świadczy pomoc prawną nie tylko w zakresie rozwodów ale także reprezentuje klientów w sprawach o ustalenie prawa do kontaktów z dziećmi. Zapraszamy do korzystania z usług Kancelarii (kontakt).


59c75063-659e-493a-82f0-29d7dfb5292djpg