Postępowanie mandatowe jest szczególnym postępowaniem uregulowanym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 roku. Jest ono dość mało sformalizowane i ma na celu szybkie ukaranie sprawcy wykroczenia bez potrzeby angażowania aparatu sądowego.
Postępowanie mandatowe prowadzi Policja, a inne organy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Zatem mandat możemy również otrzymać np. od: Straży Gminnej (Miejskiej), Straży Granicznej, Straży Ochrony Kolei, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej, Państwowej Straży Rybackiej, Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Budowlanej. Zaznaczyć przy tym należy, że organy takie zobowiązane są działać w ramach swojej właściwości co oznacza, że, np. Straż Leśna nie może wystawić mandatu za wykroczenia z zakresu uchybienia obowiązkom sanitarnym, bo wprawdzie stanowią one wykroczenie, to jednak należące do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
W postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł, ale jeżeli jeden czyn można zakwalifikować jako dwa lub więcej wykroczenia, wówczas stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę. W takim wypadku mandat może wynieść nawet 1000 zł. Niemniej warunkiem nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego jest możliwe jedynie, gdy w zakresie wszystkich naruszonych przepisów postępowanie mandatowe jest dopuszczalne (ponieważ mandatem nie można zakończyć postępowania wobec wszystkich przewidzianych przez ustawę wykroczeń – o czym mowa poniżej). Kolokwialnie rzecz ujmując – postepowanie mandatowe dotyczyć może wykroczeń lżejszego kalibru.
W związku z tym, jeżeli czyn będący wykroczeniem jednocześnie jest również przestępstwem (w rozumieniu Kodeksu karnego) – wówczas również nie stosuje się postępowania mandatowego. Takim czynem będzie np. potrącenie pieszych z ciężkim uszkodzeniem ciała (przestępstwo) i nieudzielenie im przy tym niezwłocznej pomocy (wykroczenie).
Przywołane kwoty nie są oczywiście górnymi granicami, ponieważ istnieją sytuacje szczególnie sankcjonowane – np. jeśli ukarany już dwukrotnie pracodawca za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnia w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania ponownie takie wykroczenie, wówczas właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5000 zł. To tylko jeden z przykładów określonych w ustawie, więc wyżej wskazana kwota 1000 zł – wbrew temu jak sądzą niektórzy - nie stanowi niewzruszalnej granicy maksymalnej wysokości mandatu.
W drodze mandatu karnego nie nakłada się grzywny za wykroczenia, za które należałoby orzec środek karny. Środkami karnymi są:
1) zakaz prowadzenia pojazdów;
2) przepadek przedmiotów;
3) nawiązka;
4) obowiązek naprawienia szkody;
5) podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób;
6) inne środki karne określone przez ustaw;
Jeżeli więc sprawca prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości – wówczas funkcjonariusz nie może poprzestać na ukaraniu go mandatem, gdyż wobec takiego kierowcy należy zastosować środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Funkcjonariusz Policji nie ma uprawnień do zastosowania środka karnego – przez co sprawa winna być rozpoznana przez sąd, który wyda orzeczenie w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego i na podstawie wszystkich okoliczności w sprawie.
W postępowaniu mandatowym, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć jedynie, gdy:
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
2) stwierdzi popełnienie wykroczenia, w szczególności za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu
– w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia.
Nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 60 dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia.
Funkcjonariusz nakładający grzywnę jest obowiązany wskazać jej wysokość, określić zachowanie stanowiące wykroczenie, czas i miejsce jego popełnienia oraz kwalifikację prawną, a także poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy.
Co do zasady, istnieją trzy rodzaje mandatów:
1) gotówkowy, który wydawany jest ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył;
2) kredytowany, który wydawany jest ukaranemu za potwierdzeniem odbioru;
3) zaoczny;
Mandatem karnym gotówkowym, może być nałożona grzywna jedynie wobec osoby czasowo przebywającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niemającej stałego miejsca zamieszkania albo pobytu. Mandat taki staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi, który ją nałożył.
Mandat karny kredytowany jest stosunkowo najczęściej wystawiany. Na jego podstawie grzywna może być nałożona jedynie wobec osoby, której nie zaliczymy do grupy osób wskazanych powyżej albo mającej miejsce stałego zamieszkania lub pobytu na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Mandat taki powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego.
Podkreślić trzeba, iż nałożona mandatem karnym kredytowanym bądź gotówkowym grzywna, może być uiszczona w formie bezgotówkowej, za pomocą karty płatniczej lub innego instrumentu płatniczego, o ile funkcjonariusz ją nakładający dysponuje odpowiednim urządzeniem do autoryzacji rozliczeń. Grzywnę uważa się za uiszczoną z chwilą potwierdzenia dokonania płatności uzyskanego z urządzenia do autoryzacji rozliczeń. Koszty związane z autoryzacją transakcji i przekazem środków na właściwy rachunek bankowy ponosi ukarany.
Natomiast mandatem karnym zaocznym, można nałożyć grzywnę w razie stwierdzenia wykroczenia, którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, gdy nie zachodzi wątpliwość co do osoby tego sprawcy. Wówczas takowy mandat pozostawia się w takim miejscu, aby sprawca mógł go niezwłocznie odebrać, albo doręcza się go sprawcy. Co ciekawe, w przypadku pozostawienia mandatu - termin do uiszczenia grzywny liczy się od dnia jego wystawienia, natomiast w przypadku jego doręczenia – termin do uiszczenia grzywny liczy się od dnia doręczenia. Zatem w praktyce może zaistnieć sytuacja, w której ukarany mandatem nawet nie będzie o tym wiedział a termin do dokonania stosownej wpłaty będzie skutecznie biegł. Mandat zaoczny powinien wskazywać organ, na rzecz którego w terminie 14 dni ukarany może uiścić grzywnę oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Mandat ten staje się prawomocny z chwilą uiszczenia uprawnionemu organowi grzywny we wskazanym terminie.
Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego. W razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w wyznaczonym terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym, organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. We wniosku tym należy zaznaczyć, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu albo nie uiścił grzywny nałożonej mandatem zaocznym, a w miarę możności podać także przyczyny odmowy
Jeżeli
uważasz, że ukarano Cię mandatem niesłusznie – masz prawo obrony Twych praw.
Niemniej owa niesłuszność musi korespondować z w/w zasadami bądź godzić w
materialnoprawne przesłanki nałożenia mandatu karnego – wówczas prawomocny
mandat może zostać uchylony (o czym w następnym wpisie). Zatem podstawą uchylania
mandatu nie może być subiektywne przekonanie ukaranego o jego niesłuszności,
tudzież jego rozgoryczenie lub zwyczajna złość w przypadku, gdy mandat został
prawidłowo wystawiony za wykroczenie, którego okoliczności i wina sprawcy nie
budzą wątpliwości.
